Als je over een blues improviseert, kun je heel goed de bluesladder spelen. Over een blues in de toonsoort C speel je dan de bluesladder van C. Die bestaat uit C – Es – F – Fis (of Ges) – G en Bes:Als je de bluesladder van C vergelijkt met de majeurladder van C, dan zijn de verschillen:

• De noot D zit wel in de majeurladder, maar niet in de bluesladder
• De grote terts (3) E van de majeurladder is een kleine terts (b3) Es in de bluesladder
• Tussen F en G is een extra noot toegevoegd, de #4, of liever b5 (fis of ges)
• De A zit wel in de majeurladder, maar niet in de bluesladder
• De grote 7, B van de majeurladder is verlaagd (b7) Bes in de bluesladder

De ‘blue notes‘ b3 (Es), b7 (Bes) en b5 (Ges, of Fis) uit de bluesladder zijn nou precies de noten waarmee je het typische, klaaglijke gevoel van de blues kunt over brengen. En door die blue notes klinkt de bluesladder op alle akkoorden van de blues best goed. Je hoeft je dus niets aan te trekken van de akkoorden en kunt je helemaal concentreren op het verhaal dat je in je solo wilt overbrengen. Daarom is de bluesladder zo handig, of je nou pas begint met improviseren of een doorgewinterde muzikant bent! 

Maar de waarheid van Johan Cruyff gaat hier ook op: ‘Elk voordeel hep sen nadeel’. Het nadeel van de bluesladder is natuurlijk dat het na een tijdje wel heel saai gaat klinken als je steeds dezelfde ladder speelt. Voor meer afwisseling kun je de verschillen tussen de akkoorden gebruiken. Maar dan moet je wel weten en horen welke akkoorden er in een blues gespeeld worden en dan steeds precies op het goede moment de betreffende noten spelen.

Als je nog niet zo veel ervaring ermee hebt lijkt dat heel ingewikkeld, maar gelukkig kun je het stap voor stap je eigen maken. Laten we eens een blues in C beluisteren. In een stevige Shuffle / Rock feel klinkt dat bijvoorbeeld zo:

Hier zie je het akkoordenschema van deze traditionele blues in C:

Uit het akkoordenschema kun je afleiden dat er maar één akkoord wordt gespeeld. Het is het dominant septiem akkoord. Je herkent het aan de afkorting ‘7’. In de traditionele blues in C komt dit akkoord voor met grondtoon C (maat 1-4 en 11-12), grondtoon F (maat 5 -6 en 10) en grondtoon G (alleen in maat 9).

Als je akkoorden wilt gebruiken in je improvisatie is het handig dat je weet uit welke noten de akkoorden bestaan. Hier zie je de arpeggio’s:

In mijn boek Slim Improviseren – Deel 1. De vijf basisakkoorden lees je er alles over. Behalve dit akkoord ontdek je ook welke noten je het beste kunt spelen op de andere vier basisakkoorden van het improviseren. Meer weten over het boek? Kijk hier: https://improcircle.nl/slim-improviseren-deel-1/

Weer terug naar het bluesschema. Vanuit de toonladder van C-majeur is F de vierde noot en G de vijfde. Je zegt dan dat F op de vierde trap staat in C en G op de vijfde trap. Daarom noem je dit traditionele bluesschema een I – IV – V blues.

Het I – IV – V blues schema hoor je terug in veel muziekstijlen. Bijvoorbeeld in Pop, Jazz, maar zeker ook in de Rock ‘n Roll:

Om dit schema iets afwisselender te maken, wordt vaak in de tweede maat de vierde trap gespeeld in plaats van vier maten lang de eerste trap. Dit is dan het akkoordenschema:

Jazzmuzikanten vonden de I – IV – V blues maar saai. Vooral Charlie Parker (1920-1955) verzon bluesschema’s die meer uitdaging boden om te improviseren. Zo is geleidelijk de Jazzblues ontstaan. Nu zijn er van het akkoordenschema van de Jazzblues veel varianten, maar als basis kun je het volgende schema in gedachten houden:

De grootste verschillen met de I – IV – V blues zijn:

• In maat 2 wordt trap IV gespeeld
• In maat 9 wordt de dominant op trap VI gespeeld
• In maat 10 en 11 wordt een II – V verbinding gespeeld

Meestal wordt de Jazzblues niet in toonsoort C, maar in F gespeeld. En een swingfeel is de meest gebruikelijke groove voor een Jazzblues. Daarom klinkt de Jazzblues in F meestal zo iets als volgt:

Het basisschema van de Jazzblues in F krijg je door het basisschema van de Jazzblues in C vier tonen omhoog te transponeren, of als je dat makkelijker vindt vanuit de kwintencirkel, één mol meer. Je krijgt dan dit schema:

Nu is dit best ingewikkeld om over te improviseren als je nog niet zo goed bent met akkoorden, maar voor maat 1 en 2 bestaat een heel simpele oplossing. Het is een idee dat je vaak kunt horen in solo’s over de blues van John Coltrane (1926 – 1967). Een iconisch voorbeeld is de openingsquote in zijn solo op Two Bass Hit op het album ‘Milestones’ van Miles Davis. Het is een Jazzblues in Des. Laat je even niet intimideren door het tempo en de toonsoort. Luister even naar het fragment van 0’56 tot 0’58: 

TIP: Je kunt de afspeelsnelheid veranderen in YouTube. Klik op het wieltje bij de video. Dan verschijnt de tekst ‘Instellingen’ en ontvouwt zich een menu waarin je kunt kiezen ‘Afspeelsnelheid’. Zet die op 75%!  

Het klinkt heel indrukwekkend, maar als je de opmaat weglaat, het ritmisch vereenvoudigt en transponeert naar toonsoort F, dan speelt Coltrane dit in de eerste twee maten:

Zie je dat het eigenlijk de grote drieklank van F en Bes zijn? Dat is best eenvoudig. Hij gebruikt niet eens het septiem van de akkoorden, alleen maar de basis 1-3-5! Een handig ezelsbruggetje om dit te onthouden is de melodie van de slogan ‘Boer, bakker, bolletje‘. Daarin hoor je precies ook twee grote drieklanken, op trap I en trap IV na elkaar! Het was in de jaren ’80 vaak te horen in TV reclames. Kijk bijvoorbeeld hier en luister vanaf 0’27:

Ik noem deze ‘truc’ de 4B’s: Blues, Boer, Bakker. Bolletje. Als je deze eenvoudige truc toepast heb je een mooi opstapje voor de Jazzblues in F. Een bekend spreekwoord zegt: ‘De eerste klap is een daalder waard‘. Oke, maar … hoe maak je van die twee drieklanken nou leuke ritmes in plaats van statische kwartnoten en halve noten? Hoe ga je daarna logisch verder in je solo? Daarvoor zijn natuurlijk ontelbaar veel manieren, maar ik houd het graag simpel.

In mijn lessen en workshops onthul ik daarom graag de makkelijkste mogelijkheden, stap voor stap. Voor mijn actuele aanbod aan workshops kijk hier: https://www.improcircle.nl/workshops. Voor informatie over lessen kijk hier: https://improcircle.nl/persoonlijke-begeleiding/. Zoe ik je binnenkort?

Wat vind je van dit ezelsbruggetje? Of heb jij misschien ook van die handige en grappige ezelsbruggetjes? Zou je die dan willen delen? Laat jouw commentaar achter hier beneden. Ik kijk er naar uit! Dank je wel.